องค์ประกอบของดอกไม้ ในทางวิทยาศาสตร์

ดอกไม้ อาจดูเป็นเพียงสิ่งสวยงามในสายตาของคนทั่วไปที่พบเห็น แต่กลับแฝงไว้ด้วยโครงสร้าง และกลไกทางวิทยาศาสตร์ที่ซับซ้อน ดอกไม้ถือเป็นโครงสร้างสำคัญของพืช เป็นองค์ประกอบหลักของกระบวนการสืบพันธุ์ในพืช มีความหลากหลายทั้งขนาด สี รูปร่าง และกลิ่น ภายในดอกไม้มีส่วนประกอบต่าง ๆ ที่ทำหน้าที่สอดประสานกันอย่างเป็นระบบ เพื่อให้การผสมเกสรและการปฏิสนธิเกิดขึ้นอย่างสมบูรณ์ ส่งผลให้พืชสามารถเจริญพันธุ์ และดำรงเผ่าพันธุ์ต่อไปได้ ดอกไม้ที่สมบูรณ์ตามโครงสร้างทางพฤกษศาสตร์จะประกอบด้วยส่วนสำคัญ 4 ส่วนหลัก ซึ่งแต่ละส่วนมีหน้าที่และความสำคัญเฉพาะ ดังนี้

1. กลีบเลี้ยง (Sepals) เป็นส่วนที่อยู่นอกสุด มักมีลักษณะเป็นใบขนาดเล็กสีเขียว อยู่บริเวณฐานของดอก ทำหน้าที่ห่อหุ้มและปกป้องดอกอ่อนในระยะที่ยังไม่บาน กลีบเลี้ยงทั้งหมดรวมกันเรียกว่า “วงกลีบเลี้ยง” (Calyx)

2. กลีบดอก (Petals) กลีบดอกเป็นส่วนที่มีสีสันสดใส มีกลิ่นหอม และรูปร่างหลากหลาย อยู่ถัดจากชั้นกลีบเลี้ยงเข้าไป มักเป็นสิ่งแรกที่ดึงดูดความสนใจจากสัตว์ให้มาผสมเกสร เช่น ผึ้ง ผีเสื้อ หรือแมลงอื่น ๆ กลีบดอกทั้งหมดรวมกันเรียกว่า “วงกลีบดอก” (Corolla)

3. เกสรเพศผู้ (Stamen) เกสรเพศผู้เป็นอวัยวะสืบพันธุ์เพศผู้ของพืช อยู่ถัดจากกลีบดอกเข้าไป มักมีหลายอันรวมกัน ประกอบด้วย 3 ส่วนสำคัญ ได้แก่

• ก้านชูอับละอองเรณู (Filament) ทำหน้าที่ชูและยึดอับเรณูให้อยู่ในตำแหน่ง ที่เหมาะสมต่อการปล่อยเรณู มีลักษณะเป็นแท่งยาวทรงกระบอก

• อับละอองเรณู (Anther) อยู่บนก้านชูอับละอองเรณู เป็นเม็ดเล็ก ๆ ภายในอับเรณู จะมีละอองเรณูอยู่มากมาย

• ละอองเรณู (Pollen) อยู่ภายในอับเรณู เป็นเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้

4. เกสรเพศเมีย (Carpel หรือ Pistil) เกสรเพศเมียเป็นอวัยวะสืบพันธุ์เพศเมียของดอกไม้ ประกอบด้วย 3 ส่วน ได้แก่

• ยอดเกสรเพศเมีย (Stigma) ทำหน้าที่รับละอองเรณูที่ปลิวมาจากเกสรเพศผู้ โดยส่วนปลาย มีลักษณะเหนียวเพื่อจับละอองเรณูไว้

• ก้านเกสรเพศเมีย (Style) ทำหน้าที่ชูยอดดอกเกสรตัวเมียให้สูง และเป็นทางให้ละออง เรณูแทงหลอดเรณูลงไป

• รังไข่ (Ovary) ส่วนล่างสุดของเกสรเพศเมีย ทำหน้าที่เก็บรักษาไข่ของพืช หรือออวุล (Ovule) ซึ่งจะเจริญเติบโตเป็นเมล็ดหลังการปฏิสนธิ

องค์ประกอบอื่นที่เกี่ยวข้อง

• ฐานรองดอก (Receptacle) ส่วนที่รองรับอวัยวะต่าง ๆ ของดอก

• ก้านดอก (Pedicel) ก้านที่ยึดดอกกับลำต้น

ดอกไม้สามารถจำแนกออกเป็นกลุ่มต่าง ๆ ได้หลากหลาย เพื่อให้เกิดความเข้าใจอย่างเป็นระบบในการศึกษา และจัดการพันธุ์พืช นักพฤกษศาสตร์ใช้หลายลักษณะทางสัณฐานวิทยา และหน้าที่ในการจำแนกประเภทของดอกไม้ โดยเกณฑ์ที่นิยมใช้มีดังนี้

1. การจำแนกตามโครงสร้างชั้นเกสรเพศในดอกไม้ แบ่งได้ 2 ชนิด ดังนี้

1.1 ดอกสมบูรณ์เพศ (Perfect Flower) เป็นดอกที่มีทั้งเกสรเพศผู้และเกสรเพศเมียอยู่ในดอกเดียวกัน  ตัวอย่าง: ดอกชบา ดอกพริก ดอกมะเขือ เป็นต้น

1.2 ดอกไม่สมบูรณ์เพศ (Imperfect Flower) เป็นดอกที่มีเฉพาะเกสรเพศผู้หรือเกสรเพศเมียเท่านั้น จำเป็นต้องอาศัยการผสมข้ามจากดอกอื่น ทำให้พืชเหล่านี้มีดอกไม้ที่แบ่งเป็นดอกเพศผู้ (Staminate Flower) และดอกเพศเมีย (Pistillate Flower) ตัวอย่าง: ดอกฟักทอง ดอกข้าวโพด ดอกฟักทอง เป็นต้น

2. การจำแนกตามส่วนประกอบโครงสร้างของดอกไม้ แบ่งได้ 2 ชนิด ดังนี้

2.1 ดอกสมบูรณ์ (Complete Flower) เป็นดอกครบส่วน ที่มีองค์ประกอบครบทั้ง 4 ส่วน ได้แก่ กลีบเลี้ยง กลีบดอก เกสรเพศผู้ และเกสรเพศเมีย ตัวอย่าง: ดอกชบา ดอกกุหลาบ ดอกแค ดอกมะเขือดอกพู่ระหงเป็นต้น

2.2 ดอกไม้สมบูรณ์ (Incomplete Flower) เป็นดอกไม้ครบส่วน มีองค์ประกอบส่วนใดส่วนหนึ่งขาดจากทั้ง 4 ส่วน ตัวอย่าง: ดอกตำลึง ดอกฟักทอง ดอกบวบ และดอกแตงขาดชั้นเกสรเพศผู้หรือเกสรเพศเมีย ดอกหน้าวัวขาดกลีบเลี้ยงและกลีบดอก เป็นต้น

3. การจำแนกตามจำนวนดอกบนก้านดอก แบ่งได้ 2 ชนิด ดังนี้

3.1 ดอกเดี่ยว (Solitary Flower) มีดอกเพียงดอกเดียวบนก้านดอก เป็นดอกที่พัฒนามาจากตาดอก 1 ตา เกิดเป็นดอกไม้ 1 ดอกบนก้านดอก 1 ก้าน เช่น ดอกชบา ดอกบัว ดอกจำปี เป็นต้น

3.2 ดอกช่อ (Inflorescence) มีดอกหลายดอกรวมกันอยู่บนก้านดอกเดียวกัน โดยแต่ละดอกจะมีดอกย่อย (Floret) และมีใบประดับ (Bract) บริเวณโคนก้านดอกย่อย (Pedicel) ที่ตั้งอยู่บนฐานของก้านช่อดอก เช่น ดอกเข็ม ดอกกระถิน ดอกช่อบางชนิดมีลักษณะคล้ายดอกเดี่ยว เช่น ดอกทานตะวัน ดอกดาวเรือง และดอกบานชื่น จากการที่ช่อดอกประกอบด้วยดอกย่อย 2 ชนิด คือ ดอกวงนอก ที่อยู่บริเวณชั้นนอกของโครงสร้างดอก ซึ่งอาจเป็นได้ทั้งดอกสมบูรณ์เพศหรือไม่สมบูรณ์เพศ และ ดอกกลางช่อ ที่มีบริเวณกึ่งกลางติดอยู่บนปลายของก้านช่อดอก ซึ่งเป็นฐานโค้งนูน ดอกกลางช่อเป็นดอก

4. จำแนกตามตำแหน่งของรังไข่ แบ่งได้ 3 ชนิด ดังนี้

4.1 ดอกที่มีรังไข่อยู่เหนือฐานรองดอก (Hypogynous Flower) เป็นดอกที่มีฐานรองดอกนูนสูง เกสรเพศเมียจึงอยู่สูงกว่าส่วนของกลีบเลี้ยงและกลีบดอก เช่น ดอกมะเขือ จำปี ยี่หุบ และบัว

4.2 ดอกที่มีรังไข่อยู่เสมอกับฐานรองดอก (Perigynous Flower) เป็นดอกที่มีส่วนของกลีบเลี้ยง กลีบดอกและเกสรเพศผู้อยู่ติดบนฐานรองดอกในระดับเดียวกับรังไข่ เพราะลักษณะที่โค้งคล้ายรูปถ้วยของฐานรองดอก เช่น กุหลาบ และพืชตระกูลถั่วบางสายพันธุ์

4.3 ดอกที่มีรังไข่อยู่ใต้ฐานรองดอก (Epigynous flower) เป็นดอกที่ส่วนของกลีบเลี้ยง กลีบดอก และเกสรเพศผู้ติดบนฐานรองดอกที่อยู่เหนือเกสรเพศเมีย เช่น แตงกวา บวบ ฟักทอง และชมพู่ เป็นต้น

การจำแนกประเภทของดอกไม้เป็นเครื่องมือสำคัญในการศึกษาความหลากหลายของพืช ช่วยให้สามารถเข้าใจโครงสร้าง หน้าที่ และความสัมพันธ์ของดอกไม้ในธรรมชาติได้อย่างเป็นระบบ ไม่ว่าจะเป็นด้านการสืบพันธุ์ และการผสมเกสร หากลูก ๆ ของคุณรัก และชื่นชอบเรื่องราวเกี่ยวกับดอกไม้ และธรรมชาติ สามารถอ่านบทความเพิ่มเติมได้จาก “หนังสือสิ่งมีชีวิที่พบบ่อยในข้อสอบวิทยาศาสตร์” และหากกำลังมองหาคอร์สเรียนที่ผสมผสานเรื่องราวของธรรมชาติในชีวิตประจำวันกับวิทยาศาสตร์เข้าด้วยกันต้องคอร์สเรียนของซายเอทียเลย เด็ก ๆ จะได้สังเกตดอกไม้จากธรรมชาติรอบตัว เรียนรู้ชื่อเรียกและหน้าที่ของแต่ละส่วน ฝึกการแยกส่วนประกอบ เข้าใจกลไกการสืบพันธุ์ การผสมเกสร และตั้งข้อสังเกตแบบนักวิทยาศาสตร์ตัวจริงต้องคอร์สเรียนคอร์ส Smart Science ฉลาดคิดวิทย์ประถม ป.3 เรื่องพืชดอกคอร์ส Genius Science อัจฉริยะนักวิทย์น้อย ป.4 เรื่องดอก ผล เมล็ด

เรียนรู้อย่างฉลาด เก่งวิทยาศาสตร์ที่ซายเอนเทีย

สนใจหรือต้องการจองรอบสามารถทัก Inbox เข้ามาได้เลยรีบหน่อยนะ ที่นั่งมีจำนวนจำกัด
โทร : 085-800-4848
Line : @scientia
Facebook : Scientiakid

👩🔬 เรียนรู้อย่างฉลาด เก่งวิทยาศาสตร์ที่ "ซายเอนเทีย"
👨⚕ เรียนรู้ด้วยการลงมือทำ จะจดจำได้อย่างยาวนาน
🏆 การันตีผลงานด้วยการสร้างรางวัล สสวท. และระดับนานาชาติ ให้กับเด็กๆ มาอย่างยาวนานกว่า 15 ปี
#Scientia #ซายเอนเทีย #เตรียมสอบ #ค่ายหมอ #ค่ายเตรียมหมอ #ค่ายสายแพทย์ #เตรียมติดหมอ #สอบหมอ #แพทย์ #ทันตะ #สัตวแพทย์ #เภสัช #เทคนิคการแพทย์ #สหเวช #พยาบาล #สาธารณสุข #วิทย์ประถม #ประถม #ค่ายวิทย์ประถม #เด็กประถม #camp